Biegunka

Czym jest biegunka?

Ocena biegunki

Przy ocenie biegunki bierze się pod uwagę:

• Dzienną liczbę wypróżnień
• Wygląd stolca
• Luźny stolec
• Płynny stolec
• Wodnisty stolec
• Nietrzymanie stolca
• Potrzebę wypróżniania zakłócającą sen nocny
• Wpływ biegunki na codzienne aktywności

Zespół opiekujący się pacjentem może poprosić rodzica lub opiekuna dziecka o wskazanie wyglądu stolców przy użyciu schematycznych rysunków. Ocenie są również poddawane inne oznaki i objawy, takie jak:

• Gorączka
• Ból i skurcze
• Osłabienie lub zawroty głowy
• Krwawienie z odbytu lub obecność krwi w stolcu
• Nudności i wymioty
• Masa ciała i stan nawodnienia

Mogą zostać wykonane badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi oraz badania poziomu elektrolitów i czynności nerek.

Zbadany może zostać również stolec pod kątem obecności wirusów lub bakterii. Zakażenie przebiegające z biegunką jest często wywoływane przez:

• Rotawirusy
• Adenowirusy i norowirusy
• Bakterie Salmonella
• Bakterie Campylobacter
• Bakterie Shigella
• Bakterie Clostridioides difficile

Biegunka wywołana zakażeniem może wymagać innego leczenia.

Zespół opiekujący się pacjentem uwzględnia również inne potencjalne przyczyny biegunki, takie jak przyjmowane leki, dieta i czynniki sytuacyjne.

W rzadszych przypadkach ocena biegunki może obejmować wykonanie badań obrazowych w celu sprawdzenia przewodu pokarmowego.

Biegunka i zaparcia to często spotykane problemy u dzieci chorujących na ciężkie choroby, takie jak nowotwór.

Problemy zdrowotne wynikające z biegunki

Biegunka może być stanem zagrażającym życiu. Potencjalne problemy zdrowotne wynikające z biegunki obejmują:

• Odwodnienie
• Niedożywienie
• Zaburzenia równowagi elektrolitowej
• Niewydolność nerek

W niektórych przypadkach konieczne może być odłożenie w czasie chemioterapii i innych metod leczenia do momentu ustąpienia objawów.

Przyczyny biegunki

Składniki odżywcze i woda są przyswajane z treści pokarmowej przemieszczającej się przez przewód pokarmowy. Pozostałości tworzą stolec, który jest wydalany na zewnątrz ciała. Jelita wydzielają soki trawienne i śluz, ułatwiające rozkładanie masy pokarmowej na poszczególne składniki oraz przemieszczanie jej przez jelita.

W przewodzie pokarmowym znajdują się również bakterie, które ułatwiają trawienie.

Czasami stolec staje się zbyt wodnisty, ponieważ płyny nie są wchłaniane lub zwiększa się ilość wydzielin. Ponadto przyjmowanie leków może naruszyć równowagę flory bakteryjnej w jelitach. Wzmożone ruchy perystaltyczne jelit mogą również przyspieszyć pasaż stolca przez przewód pokarmowy.

Zmiana lub zaburzenie równowagi jednego bądź kilku z tych procesów trawiennych może wywołać biegunkę.

Do czynników, które mogą wywołać biegunkę u dzieci chorujących na ciężkie choroby, zaliczają się:

• Chemioterapia
• Radioterapia w obszarze jamy brzusznej lub miednicy
• Przyjmowanie leków, takich jak antybiotyki, środki przeczyszczające i antacydy
• Zakażenie wirusowe lub bakteryjne
• Stres lub niepokój
• Inne problemy zdrowotne, takie jak cukrzyca lub choroba zapalna jelit
• Żywienie dojelitowe (przez sondę pokarmową)

Biegunka w przebiegu chemioterapii

Biegunka jest częstym działaniem niepożądanym chemioterapii. W tym kontekście nazywa się ją czasami „biegunką w przebiegu chemioterapii”. Istnieje kilka mechanizmów, przez które chemioterapia wywołuje biegunkę.

Chemioterapia może prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej wyściełającej jelita. Niektóre leki mogą również zaburzać równowagę płynów w jelitach. Objawia się to nieprawidłowym wchłanianiem płynów lub wydzielaniem nadmiernej ilości soków jelitowych bądź śluzu.

Ponadto chemioterapia może zakłócać wchłanianie składników odżywczych lub zmieniać sposób działania enzymów trawiennych w jelitach.

Leki, które mogą wywoływać biegunkę

Biegunka może stanowić działanie niepożądane innych leków powszechnie stosowanych u pacjentów z nowotworami wieku dziecięcego. Dzieje się tak z wielu powodów. Niektóre leki mogą zaburzać równowagę między „dobrymi” i „złymi” bakteriami, które znajdują się w żołądku i jelitach. Działanie innych leków może mieć wpływ na trawienie pokarmów lub ilość wchłanianych albo wydzielanych płynów.

Leki potencjalnie wywołujące biegunkę obejmują antybiotyki, do których zaliczają się:

• Ampicylina
• Amoksycylina
• Amoksycylina i kwas klawulanowy
• Cefiksym
• Klindamycyna
• Erytromycyna

Biegunkę mogą również powodować środki zmiękczające stolec, środki przeczyszczające, antacydy oparte na wodorotlenku magnezu, chlorek potasu i inhibitory pompy protonowej.

Biegunka w przebiegu radioterapii

Radioterapia w obszarze jamy brzusznej, pleców lub miednicy może wywoływać biegunkę. Radioterapia powoduje obumieranie szybko rosnących komórek, takich jak te wyściełające jelita. Działanie to jest określane jako popromienne zapalenie jelit.

Objawy obejmują nudności, wymioty, skurcze brzucha, zmęczenie i biegunkę. Stolce mogą być wodniste oraz zawierać krew lub śluz.

Popromienne zapalenie jelit zwykle zaczyna ustępować po 2–3 tygodniach od zakończenia leczenia, jednak objawy mogą się utrzymywać nawet przez 12 tygodni lub jeszcze dłużej. Jeśli u dziecka wystąpi popromienne zapalenie jelit, biegunka może się utrzymywać przez dłuższy czas, a także nawracać w późniejszym życiu.

Do czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia biegunki w przebiegu radioterapii, zaliczają się:

• Wyższa dawka i większa częstotliwość sesji radioterapii
• Duży obszar poddawany leczeniu, obejmujący jelita
• Radioterapia stosowana jednocześnie z chemioterapią

W leczeniu biegunki wywołanej przez radioterapię wykorzystuje się leki, takie jak loperamid i oktreotyd.

Inne przyczyny biegunki

Leczenie biegunki

Biegunka może być przyczyną poważnych problemów ze zdrowiem. Leczenie objawów u dziecka wymaga ścisłej współpracy z zespołem opiekującym się pacjentem. Strategie przeciwdziałania biegunce obejmują przyjmowanie leków przeciwbiegunkowych i zmiany w diecie.

Podczas biegunki ważne jest dbanie o odpowiednie nawodnienie. Gdy biegunka ma ostry przebieg lub dziecko nie może przyjmować odpowiedniej ilości płynów doustnie, może być wymagane wdrożenie leczenia przeciwko odwodnieniu.

Leki przeciwbiegunkowe

W leczeniu biegunki mogą być stosowane leki, takie jak loperamid (Imodium®) i antybiotyki.

W wyjątkowych przypadkach leczenie określonych rodzajów biegunki może obejmować atropinę i oktreotyd.

W niektórych przypadkach pomocne są probiotyki. Jednak stosowanie tych preparatów u dziecka powinno się odbywać wyłącznie pod nadzorem zespołu opiekującego się pacjentem.

Zespół opiekujący się pacjentem dobiera optymalne w danym przypadku leczenie.

Co należy jeść podczas biegunki?

Zespół opiekujący się pacjentem może zasugerować zmiany w diecie obejmujące jedzenie mniejszych porcji posiłków, wybieranie produktów spożywczych bez wyrazistego smaku oraz zrezygnowanie z napojów zawierających kofeinę.

Zespół medyczny może również zalecić stosowanie tzw. diety BRAT (ang. bananas, rice, applesauce and toast) składającej się z bananów, ryżu, musu jabłkowego i tostów. Ta dieta jest uboga w ważne składniki odżywcze, nie należy więc stosować jej dłużej niż kilka dni ani w sposób niezgodny z zaleceniami zespołu opiekującego się pacjentem.

Inne dozwolone produkty spożywcze mogą obejmować płatki owsiane, niesłodzone płatki śniadaniowe, krakersy, makaron bez sosu oraz miękkie i obrane ze skórki owoce, takie jak brzoskwinie lub gruszki. Powrót do pokarmów stałych warto zacząć od zup na bazie bulionu z gotowanymi warzywami i chudym mięsem. Dzięki jedzeniu zup zwiększa się ponadto podaż płynów.

Niektóre rodzaje pokarmów mogą nasilać biegunkę. Zaliczają się do nich ostre i tłuste potrawy, mleko i produkty mleczne, surowe owoce i warzywa, suszone owoce, soki z niektórych owoców, produkty spożywcze o wysokiej zawartości tłuszczu lub cukru oraz kofeina.
Jeśli przyczyną biegunki jest choroba „przeszczep przeciwko gospodarzowi” (GVHD), dziecko może wymagać specjalnej diety. Porozmawiaj o tym z zespołem opiekującym się Twoim dzieckiem.

Oto wybrane wskazówki dotyczące żywienia u pacjentów z biegunką:

• Picie dużej ilości płynów. Najlepszym wyborem jest woda, napoje bezkofeinowe i o niskiej zawartości cukru, na przykład Pedialyte®, a także izotoniki sportowe o obniżonej zawartości cukru.
• Jedzenie mniejszych porcji posiłków; jedzenie powoli i dokładne przeżuwanie każdego kęsa.
• Wybieranie lekkich produktów spożywczych, które nie obciążają żołądka.
  
• Unikanie alkoholu i kofeiny.
• Ograniczenie produktów spożywczych zawierających błonnik nierozpuszczalny, takich jak jedzone w całości owoce oraz warzywa wraz ze skórką lub nasionami.
• Błonnik rozpuszczalny obecny w owsiance, musie jabłkowym, bananach i niektórych suplementach zawierających błonnik pokarmowy może być pomocny w przywróceniu zwartej konsystencji stolca.
• Unikanie produktów spożywczych, które mogą nasilać gazy i skurcze brzucha. Zaliczają się do nich rośliny strączkowe, brokuł, kalafior, kapusta i napoje gazowane.
• Wybieranie pokarmów bogatych w potas, takich jak banany, ziemniaki, morele i brzoskwinie.

Poznaj więcej wskazówek dotyczących łagodzenia działań niepożądanych za pomocą zmian w diecie

Wskazówki dla rodzin

• Biegunka może być stanem poważnym. Monitoruj objawy i omawiaj je z zespołem opiekującym się pacjentem. Zwracaj uwagę na oznaki odwodnienia, takie jak wzmożone pragnienie, suchość w jamie ustnej, ból głowy, zawroty głowy, skurcze mięśni, rzadkie oddawanie moczu, drażliwość oraz brak energii.
• Przygotuj dziecko na możliwość wystąpienia biegunki i innych działań niepożądanych. Najlepiej jest rozmawiać o tych sprawach szczerze i otwarcie. 
• Zachęcaj dziecko do odpoczynku, który pomoże w spowolnieniu perystaltyki jelit. Jeśli dziecko odczuwa niepokój lub strach, wypróbuj metody łagodzenia niepokoju. Aktywność fizyczna i stres mogą stymulować perystaltykę jelit.
  
• Częste oddawanie stolca może wywołać podrażnienie skóry. Okolice odbytu należy wycierać i myć delikatne, lecz dokładne, a także utrzymywać ten obszar w suchości. Stosuj krem lub maść ochronną zgodnie z zaleceniami zespołu opiekującego się pacjentem. Pieluszkowe zapalenie skóry może wystąpić w każdym wieku, powodując dyskomfort i zwiększając ryzyko zakażenia. 
• U starszych dzieci i nastolatków zmagających się z bólem dokładne oczyszczenie okolic intymnych po wizycie w toalecie może stanowić problem, co jeszcze bardziej nasila dolegliwości skórne. 
• U dzieci z obniżoną odpornością każde uszkodzenie skóry może prowadzić do poważnego zakażenia. Obserwuj stan skóry pod kątem zmian i skonsultuj się z lekarzem w kwestii pielęgnacji skóry.
• Miej przy sobie zapasowe ubrania na zmianę oraz plastikowe worki na zabrudzoną odzież. Zawsze miej pod ręką jednorazowe rękawiczki, chusteczki do czyszczenia oraz preparat do odkażania rąk. Odświeżacz powietrza lub dezodorant w opakowaniu podróżnym mogą być pomocne w zamaskowaniu przykrego zapachu.
• W razie wypadku lub problemów z trzymaniem stolca warto mieć przy sobie wkładki higieniczne i zapasową bieliznę. Na rynku są dostępne produkty w rozmiarze dla młodzieży i dorosłych, w tym różnego rodzaju wkładki, pieluchy i osłony na pieluchy. Porozmawiaj z zespołem opiekującym się pacjentem o produktach dostępnych w szpitalu lub sklepie z wyrobami medycznymi.
• Pomóż dziecku w zaplanowaniu strategii korzystania z toalety w szkole lub innych miejscach publicznych. Dopilnuj, aby nauczyciele w szkole zapewnili dziecku nieograniczony dostęp do toalety. Wymyśl wraz z dzieckiem słowny kod lub sygnał, którym posłuży się w razie potrzeby natychmiastowego skorzystania z toalety. Dzięki temu nie będzie czuło zażenowania, musząc mówić o tym wprost.