Menu Close

Żywienie a działania niepożądane

Ilustracja przedstawiająca kafeterię w szpitalu St. Jude

Pobyty w szpitalu mogą utrudniać utrzymanie normalnych nawyków żywieniowych i stosowanie zdrowej diety.

W czasie choroby nowotworowej i innych ciężkich chorób wiele dzieci boryka się z problemami ze zdrowym odżywaniem się i ciężko im utrzymać pełnowartościową dietę. Konsekwencjami problemów z jedzeniem i niepełnowartościowej diety mogą być:

  • Utrata masy ciała
  • Opóźniony wzrost
  • Uczucie zmęczenia lub drażliwość
  • Częstsze zachorowania
  • Osłabienie i brak energii do wykonywania aktywności fizycznych

Zły stan odżywienia może wynikać z kilku czynników. Dzieci borykające się z problemami w obrębie jamy ustnej, żołądka lub jelit są narażone na wyższe ryzyko niedoborów składników odżywczych z powodu trudności z przyjmowaniem lub trawieniem pożywienia. Związane z pobytem szpitalnym lub procedurami medycznymi zmiany pór jedzenia i ograniczenia dotyczące spożywanych posiłków mogą utrudniać utrzymanie prawidłowej diety. Ponadto u dziecka może wystąpić zmniejszenie apetytu ze względu na ból, stres, zmartwienia i brak aktywności fizycznej.

W przypadku wielu dzieci działania niepożądane związane z leczeniem lub inne objawy mogą utrudniać utrzymanie pełnowartościowej diety. Są jednak dostępne strategie, które mogą pomóc rodzinom w łagodzeniu poszczególnych działań niepożądanych i przeciwdziałaniu problemom z żywieniem.

  1. Wskazówki dotyczące postępowania przy nudnościach i wymiotach

    • Jedz proste i pozbawione wyrazistego smaku produkty spożywcze, takie jak owsianka, puszkowane lub świeże owoce, ryż, makaron, tosty, tłuczone lub pieczone ziemniaki, zupy, krakersy, niepanierowane mięso lub kurczaka.
    • Jedz 6–8 małych posiłków dziennie.
    • Unikaj potraw pikantnych, ciężkich, smażonych, słodkich i tłustych, a także produktów spożywczych wydzielających silny zapach.
    • Jedz i pij powoli, biorąc małe kęsy jedzenia i małe łyki napoju.
    • Produkty spożywcze w postaci stałej i płynnej spożywaj o innych porach. Pij napoje między posiłkami zamiast do posiłków.
    • Jeśli zapach żywności jest dla pacjenta drażniący, jedzenie powinno być przygotowywane w innym pomieszczeniu. Wybieraj produkty zimne lub o temperaturze pokojowej. Używaj kubków z pokrywkami.
    • Zorientuj się, jaki jest najlepszy moment na zjedzenie posiłku względem pory zabiegów.
    • Po jedzeniu wstrzymaj się przez pewien czas z aktywnością fizyczną, aby umożliwić strawienie posiłku.
    • Zapewnij spokojne warunki do spożywania posiłków.
    • Po przebudzeniu i w ciągu dnia jedz suche produkty spożywcze, takie jak tosty, krakersy i płatki śniadaniowe na sucho.
    • Ssij twarde cukierki, takie jak dropsy lub landrynki owocowe, aby złagodzić nudności i zamaskować nieprzyjemny posmak w ustach.
    • Innym sposobem walki z nieprzyjemnym posmakiem w ustach jest przepłukanie jamy ustnej przed jedzeniem 30–60 ml domowej płukanki. Aby przygotować płukankę, wymieszaj 1 łyżeczkę sody oczyszczonej i ¾ łyżeczki soli z 1 litrem wody.
    • Zachowaj ostrożność przy spożywaniu ulubionych potraw podczas złego samopoczucia, ponieważ może to wywołać negatywne skojarzenia z tymi pokarmami w przyszłości.
    • Pij napoje schłodzone i przez słomkę.

  2. Wskazówki dotyczące postępowania przy biegunce

    • Pij dużo płynów.
    • Jedz mniejsze porcje posiłków.
    • Wybieraj lekkie produkty spożywcze, które nie obciążają żołądka.
    • Wypróbuj dietę BRAT (ang. bananas, rice, applesauce and toast) składającą się z bananów, ryżu, musu jabłkowego i tostów. Stosuj tę dietę tylko przez kilka dni, ponieważ nie dostarcza ona niektórych składników odżywczych.
    • Jedz powoli i dokładne przeżuwaj każdy kęs.
    • Dokonuj przemyślanych wyborów w kwestii produktów spożywczych bogatych w błonnik:
      • Błonnik rozpuszczalny obecny w owsiance, płatkach śniadaniowych na bazie płatków owsianych, musie jabłkowym, bananach oraz miąższu jabłek, gruszek i brzoskwiń może pomóc w przywróceniu zwartej konsystencji stolca.
      • Błonnik nierozpuszczalny obecny w zielonych warzywach liściastych oraz skórkach i nasionach owoców/warzyw może spowodować nasilenie biegunki i skurczów brzucha.
    • W przypadku skurczów brzucha unikaj napojów gazowanych, warzyw strączkowych, kapusty, kalafiora oraz brokułów.
    • Produkty spożywcze, które należy ograniczyć lub odstawić:
      • Kofeina
      • Mleko i produkty mleczne
      • Soki i napoje słodzone
      • Produkty pikantne oraz o wysokiej zawartości tłuszczu lub cukru
      • Bardzo gorące lub mocno słodzone produkty spożywcze
         

  3. Wskazówki dotyczące postępowania przy zaparciach

    • Pij dużo i nie unikaj ciepłych płynów.
    • Pij napoje zawierające kofeinę, na przykład kawę, herbatę i colę.
    • W pierwszej kolejności po przebudzeniu wypij ciepły napój lub zjedz owsiankę na ciepło.
    • Jedz więcej pokarmów bogatych w błonnik, takich jak owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste.
      • Wybieraj pełnoziarniste pieczywo i płatki śniadaniowe. Czytaj etykiety produktów spożywczych i wybieraj te zawierające pełne ziarna pszenicy, żyta, owsa lub otręby na pierwszym lub drugim miejscu składu.
      • Jedz brązowy lub dziki ryż zamiast ryżu białego i ziemniaków.
      • Do wypieków stosuj mąkę pełnoziarnistą. Możesz nią również zastąpić część mąki białej (uniwersalnej) w przepisach.
      • Częściej jedz pieczoną, duszoną lub gotowaną na parze fasolkę (fasolkę po bretońsku).
      • Dodawaj suszoną fasolkę i groszek do zapiekanek oraz zup.
      • Wybieraj świeże owoce i warzywa ze skórką zamiast w postaci soków.
      • Jedz przekąski w postaci suszonych owoców, takich jak śliwki, rodzynki lub żurawina.
    • Zwiększ poziom aktywności fizycznej.

  4. Wskazówki dotyczące postępowania przy bólu w jamie ustnej i gardle

    • Jedz miękkie pokarmy, takie jak budyń, galaretka, tłuczone ziemniaki, makaron z serem, mus jabłkowy, banany i lody.
    • Korzystaj z blendera lub tnij żywność na małe kawałki, które łatwiej jest zjeść.
    • Pij płyny przez słomkę, dzięki czemu będą łatwiejsze do przełknięcia.
    • Wybieraj zimne produkty spożywcze, takie jak lody na patyku i inne rodzaje lodów, koktajle mleczne, smoothie i sorbety.
    • Przed zjedzeniem płatków śniadaniowych odczekaj, aż namoczą się w mleku i zmiękną.
    • Włącz do diety owoce i warzywa, dodając je do zup, potraw duszonych i smoothie oraz w formie musów ze zmiksowanych owoców.
    • Wykorzystaj wolnowar do przygotowywania bazujących na sosach posiłków o miękkiej konsystencji.
    • Gotuj potrawy mięsne w sosach.
    • Unikaj słonych, pikantnych, kwaśnych i mocno doprawionych produktów spożywczych, ponieważ mogą one podrażniać jamę ustną i gardło.
    • Unikaj produktów spożywczych o twardej lub ostrej teksturze, takich jak sucharki i krakersy.
    • Dbaj o odpowiednią higienę jamy ustnej:
      • Myj zęby szczoteczką o miękkim włosiu po zjedzeniu posiłku lub przekąski.
      • Delikatnie przykładaj szczoteczkę do każdego zęba i myj, wykonując ruchy okrężne. Nie dociskaj szczoteczki zbyt mocno, aby nie dopuścić do zranienia dziąseł.
      • Po myciu zębów stosuj nić dentystyczną, aby dokładnie wyczyścić przestrzenie międzyzębowe. Rób to delikatnie, aby nie zranić dziąseł.
      • Użyj gąbki do higieny jamy ustnej nasączonej wodą, jeśli ból w jamie ustnej uniemożliwia szczotkowanie zębów.
      • Stosuj płyn do płukania jamy ustnej, jeśli zostało to zalecone przez zespół opiekujący się pacjentem.
      • Dbaj o nawilżanie ust.
      • Regularnie kontroluj stan uzębienia u stomatologa pod kątem ewentualnych ubytków i innych problemów z zębami.

  5. Wskazówki dotyczące postępowania przy zmianach odczuwania smaku

    • Wybieraj kurczaka lub rybę zamiast wołowiny i wieprzowiny.
    • Marynuj ryby, kurczaka i inne pokarmy bogate w białko.
    • Podkreślaj smak potraw, dodając wyraziste przyprawy.
    • Spróbuj jeść zimne potrawy, takie jak sałatka jajeczna, sery i koktajle.
    • Wybieraj produkty spożywcze i potrawy mocno doprawione oraz o kwaśnym lub pikantnym smaku, na przykład cytryny, czekoladę, lazanię, makarony z sosem lub mięsa z grilla (jeśli w jamie ustnej lub gardle nie są obecne owrzodzenia).
    • Bierz małe łyki napoju pomiędzy kolejnymi kęsami, aby pozbyć się nieprzyjemnego posmaku.
    • Dodawaj sosy do potraw.

  6. Wskazówki dotyczące postępowania przy suchości w jamie ustnej

    • Dbaj o to, aby dziecko piło dużo płynów.
    • Dodawaj większe porcje masła i sosów do potraw.
    • Dopilnuj, aby dziecko często płukało jamę ustną.
    • Podawaj dziecku do ssania kostki lodu, lody na patyku, gumy i twarde cukierki, aby utrzymać odpowiednie nawilżenie jamy ustnej.
    • Jeśli u dziecka nie występują owrzodzenia w jamie ustnej, wybieraj pokarmy o słodkim lub kwaśnym smaku.

  7. Wskazówki dotyczące postępowania przy utracie apetytu

    • Jedz małe posiłki i przekąski przez cały dzień.
    • Popijaj koktajle mleczne, smoothie i zupy.
    • Próbuj nowych potraw i przypraw.
    • Jedz produkty spożywcze o dużej kaloryczności, takie jak lody, nadziewane ziemniaki lub zapiekanki.
    • Zacznij od jedzenia niewielkich porcji i stopniowo je zwiększaj.
    • Jeśli jedzenie ma posmak metalu, używaj sztućców plastikowych.
    • Ustawiaj przypomnienia dotyczące posiłków. Można na przykład ustawić alarm w telefonie lub zaplanować jedzenie posiłków o określonych porach dnia, nawet w przypadku braku głodu.
    • Jedz ulubione potrawy i produkty spożywcze o dowolnej porze dnia. W porze obiadowej można na przykład jeść produkty zwykle spożywane na śniadanie, jeśli ma się na to ochotę.
    • Miej przekąski pod ręką.
    • Przed posiłkiem wybierz się na spacer lub wykonaj lekkie ćwiczenia fizyczne, aby zwiększyć apetyt.
    • Ogranicz napoje podczas posiłków, aby mieć więcej miejsca w żołądku na pokarm stały.
    • Zadbaj o atrakcyjną prezentację posiłków, aby pobudzały apetyt. Spróbuj podawać posiłki na kolorowych talerzach lub talerzach z wizerunkami postaci lubianych przez dziecko.

  8. Wskazówki dotyczące postępowania przy zbyt szybko pojawiającym się uczuciu pełności

    • Jedz małe posiłki częściej zamiast kilku dużych posiłków w ciągu dnia.
    • Pij napoje między posiłkami zamiast do posiłków.  Unikaj pica wysokokalorycznych napojów do posiłków.
    • Dodawaj większe porcje masła i sosów do potraw.

  9. Wskazówki dotyczące postępowania przy skurczach brzucha, zgadze i wzdęciach

    • Zachęcaj dziecko do jedzenia powoli.
    • Proponuj małe posiłki częściej zamiast kilku dużych posiłków w ciągu dnia.
    • Unikaj produktów spożywczych wywołujących gazy, takich jak orzechy, warzywa strączkowe, brokuły i cebule.
    • Unikaj potraw smażonych, tłustych i pikantnych.
    • Wybieraj niskotłuszczowe produkty spożywcze bez wyrazistego smaku.
    • Niezależnie od podjętych wysiłków niektóre dzieci mogą mieć nadal problemy z apetytem. Oto wybrane strategie ogólne wpływające na poprawę stanu odżywienia:
    • Zachęcaj dziecko do jedzenia co najmniej sześć razy dziennie. Staraj się planować trzy posiłki i trzy przekąski dziennie.
    • Przygotowuj wysokoenergetyczne posiłki. Wybieraj wysokokaloryczne wersje potraw lub dodawaj do posiłków dodatkowe porcje margaryny, sera lub sosów, aby zwiększyć ładunek energetyczny każdego kęsa.
    • Zapewnij różnorodność diety. Uwzględnij w posiłkach różnorodne składniki ze wszystkich grup produktów spożywczych zgodnie z wytycznymi Dietary Guidelines for Americans.

     

W jaki sposób rodzice mogą pomóc dziecku w utrzymaniu pełnowartościowej diety?

Pomóż dziecku w zaplanowaniu posiłków w okresach jego lepszego samopoczucia. Ilustracja przedstawiająca pacjenta z nowotworem wieku dziecięcego jedzącego opiekanego tosta z serem w szpitalnej kafeterii.

Pomóż dziecku w zaplanowaniu posiłków w okresach jego lepszego samopoczucia.

W przebiegu ciężkiej choroby nawyki związane z jedzeniem mogą ulegać nieoczekiwanym zmianom. Przez to pory posiłków mogą z łatwością stać się dla rodzin stresującym czasem. Poniższe wskazówki mogą pomóc rodzinom w utrzymaniu pełnowartościowej diety dziecka.

  • Zachęcaj dziecko do jedzenia i czerpania przyjemności z tej czynności, nawet w okresach gorszego samopoczucia. U większości dzieci apetyt ulega zmianom na różnych etapach leczenia. Rodzice mogą pomóc dziecku w zaplanowaniu posiłków w okresach jego lepszego samopoczucia.
  • Oferuj dziecku ulubione produkty spożywcze i napoje. Jest to szczególnie ważne u dzieci w ciężkim stanie, uniemożliwiającym jedzenie lub picie w odpowiednich ilościach. Często proponuj dziecku ulubione pokarmy, aby zachęcić je do jedzenia.
  • Nie wymuszaj jedzenia na dziecku. W delikatny sposób przypominaj dziecku o porach posiłków. Zmuszanie dziecka do jedzenia może mieć odwrotny skutek do zamierzonego. Traktowanie jedzenia jako „walki”, którą rodzic chce koniecznie wygrać, może narażać całą rodzinę na jeszcze większy stres.
  • Stawiaj na elastyczność. Oferuj dziecku różnorodne produkty spożywcze, podawaj te potrawy i produkty, na które dziecko ma ochotę, i nie upieraj się przy konieczności przestrzegania „normalnego” planu posiłków. 
  • Staraj się stworzyć rutynę. Rutyna jest równie ważna co elastyczność. Dla większości rodzin pory posiłków są okazją do budowania więzi. Kontynuuj tradycje rodzinne związane z posiłkami nawet wtedy, gdy dziecko chce zjeść coś innego lub całkowicie odmawia jedzenia.

Suplementy odżywcze

Suplementy odżywcze lub preparaty zastępujące posiłek mogą być konieczne w przypadku problemów z dostarczeniem wszystkich składników odżywczych z pożywieniem. Tego rodzaju preparaty zastępujące posiłek mają zazwyczaj postać płynną i są dostępne w różnych smakach. Jeśli u dziecka dochodzi do utraty masy ciała, zespół opiekujący się pacjentem może zalecić produkty żywieniowe, takie jak preparaty Pediasure® lub Ensure®. W niektórych przypadkach zespół opiekujący się pacjentem może zadecydować o podawaniu dziecku leku zwiększającego apetyt.

Jeśli problemy z jedzeniem utrzymują się dłużej niż dwa lub trzy dni, skonsultuj się z zespołem opiekującym się dzieckiem. Pamiętaj również, aby skonsultować się z zespołem przed podaniem dziecku jakichkolwiek suplementów lub preparatów zastępujących posiłek. Stosowanie niektórych produktów może być niebezpieczne lub wpływać na skuteczność leczenia dziecka. Zespół opiekujący się pacjentem może zasugerować konsultację z profesjonalnym dietetykiem. Dowiedz się więcej o odżywaniu klinicznym i wspomaganiu odżywiania.

Zdrowe odżywianie się ma znaczenie dla prawidłowego wzrostu małego pacjenta, umożliwia mu dalszy udział w codziennych aktywnościach oraz poprawia ogólny stan zdrowia.

Więcej informacji dla rodzin na temat żywienia i utrzymywania zdrowej masy ciała można znaleźć w witrynie programu We Can – Nutrition Tools and Resources.

Najważniejsze informacje

  • Zdrowe odżywianie się jest ważne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka, utrzymywania ogólnie dobrego stanu zdrowia oraz możliwości brania udziału w codziennych aktywnościach.
  • Działania niepożądane związane z leczeniem mogą utrudniać dziecku zdrowe odżywianie się i utrzymanie pełnowartościowej diety.
  • Jeśli problemy z jedzeniem utrzymują się dłużej niż kilka dni, skonsultuj się z zespołem opiekującym się dzieckiem.
  • Zespół opiekujący się dzieckiem może pomóc w zaplanowaniu strategii żywieniowych umożliwiających radzenie sobie z określonymi działaniami niepożądanymi.

—
Sprawdzono: wrzesień 2022 r.

Odżywianie kliniczne

Odżywianie jest szczególnie ważną kwestią w przypadku dzieci z nowotworem. Głównym celem opieki żywieniowej jest pomoc dzieciom w prawidłowym rozwoju i aktywności odpowiedniej do wieku.

Dowiedz się więcej o żywieniu klinicznym

Działania niepożądane

Działania niepożądane to problemy zdrowotne będące skutkiem leczenia onkologicznego. Zespół opiekujący się pacjentem pomaga rodzinie w łagodzeniu działań niepożądanych, które mogą wystąpić u dziecka.

Dowiedz się więcej o działaniach niepożądanych

Zdrowe odżywianie po leczeniu przeciwnowotworowym

Po wyleczeniu nowotworu ważne jest zachowanie zdrowej diety. Każda osoba powinna zachowywać nawyki odżywania, które pomagają zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworu w dalszym życiu, jednak jest to szczególnie ważne w przypadku osób, które chorowały na nowotwór w przeszłości.

Ucz się więcej