Przeszczep komórek macierzystych (szpiku kostnego)

Czym jest przeszczep komórek macierzystych?

Przeszczep komórek macierzystych jest procedurą medyczną stosowaną w ramach leczenia szeregu chorób, w tym nowotworów wieku dziecięcego i niedokrwistości sierpowatokrwinkowej. Polega ona na zastąpieniu uszkodzonych lub zniszczonych krwiotwórczych komórek macierzystych zdrowymi krwiotwórczymi komórkami macierzystymi.

Głównym źródłem komórek macierzystych jest szpik kostny. W związku z tym procedura ta jest często określana jako przeszczep szpiku kostnego (ang. bone marrow transplant, BMT). Czasami stosuje się również określenie przeszczep krwiotwórczych komórek macierzystych. 

Krwiotwórcze komórki macierzyste

Krwiotwórcze komórki macierzyste są komórkami, z których wywodzą się wszystkie inne komórki krwi. Kiedy dojrzewają, powstają z nich:

• Krwinki czerwone (transportujące tlen)
• Płytki krwi (biorące udział w procesach krzepnięcia krwi)
• Krwinki białe (zwalczające zakażenia)

Duże ilości krwiotwórczych komórek macierzystych znajdują się w szpiku kostnym. Szpik kostny jest miękką, gąbczastą substancją wypełniającą środek większości kości w ciele. Szpik kostny można nazwać fabryką komórek krwi, ponieważ tkanka ta nieustannie wytwarza nowe krwiotwórcze komórki macierzyste.

Wyróżnia się dwa rodzaje przeszczepów komórek macierzystych:

• W przeszczepie allogenicznym wykorzystuje się komórki macierzyste pobrane od dawcy. 
• W przeszczepie autologicznym wykorzystuje się własne komórki pacjenta.

Procedura przeszczepu komórek macierzystych zwykle obejmuje:

• Znalezienie odpowiedniego dawcy (w przypadku przeszczepu allogenicznego).
• Przeprowadzenie badań i ocen poprzedzających przeszczep w celu potwierdzenia, że pacjent kwalifikuje się do przeszczepu.
• Pobranie komórek macierzystych od dawcy lub pacjenta.
• Kondycjonowanie, czyli leczenie poprzedzające przeszczep, obejmujące chemioterapię lub radioterapię.
• Wlew komórek macierzystych do żyły, w dużym stopniu przypominający transfuzję krwi.
• Przemieszczenie się komórek macierzystych do szpiku kostnego, gdzie następuje ich podział i rozpoczyna się produkcja zdrowych komórek krwi (zasiedlenie).
• Leczenie wspomagające łagodzące działania niepożądane i zapobiegające zakażeniom.

Cała procedura przeszczepu jest wymagającym procesem pod kątem medycznym. Jednak samo podanie komórek macierzystych jest względnie prostym zabiegiem. W dużym stopniu przypomina transfuzję krwi. Worek lub strzykawkę z komórkami macierzystymi podłącza się za pomocą drenu do dojścia centralnego do żyły pacjenta. Wlew trwa od zaledwie kilku minut do kilku godzin i nie jest bolesny.

Po przedostaniu się do krwiobiegu komórki macierzyste przemieszczają się do szpiku kostnego, gdzie rozpoczyna się ich podział. Z komórek macierzystych powstają krwinki białe, krwinki czerwone i płytki krwi, a proces ten jest określany jako zasiedlenie. Do zasiedlenia dochodzi zwykle w ciągu 2–4 tygodni. Całkowite odbudowanie układu odpornościowego może zająć do roku.

Dowiedz się więcej o krwi, odwiedzając stronę „Podstawowe informacje na temat krwi”.

Decyzja o przeszczepie jest poprzedzona uważną analizą. U pacjenta mogą wystąpić poważne działania niepożądane, w tym skutki opóźnione. Cała procedura jest wymagającym procesem i może być obciążająca fizycznie oraz emocjonalnie zarówno dla samego pacjenta, jak i opiekujących się nim członków rodziny. Zespół transplantacyjny obejmuje jednak szereg osób, które zapewniają pacjentowi i jego rodzinie wsparcie na każdym etapie tego procesu. Wiele dzieci i nastolatków prowadzi aktywny i zdrowy styl życia po przeszczepie.

Czego się spodziewać przed przeszczepem komórek macierzystych?

Nie każdy pacjent jest odpowiednim kandydatem do przeszczepu. Zespół medyczny bierze pod uwagę następujące czynniki u dziecka:

• Wiek
• Ogólną kondycję fizyczną
• Diagnozę
• Poprzednio stosowane leczenie
• Markery genetyczne określające zgodność dawcy (w przypadku przeszczepu allogenicznego)

U pacjenta są wykonywane badania krwi i moczu w celu sprawdzenia parametrów morfologii krwi, czynności nerek i wątroby oraz ekspozycji na choroby zakaźne. Dziecko jest również poddawane badaniom sprawdzającym stan serca, płuc, nerek i innych ważnych narządów.

Jeśli jeszcze nie założono dziecku dojścia centralnego do żyły, konieczne będzie wykonanie tego zabiegu.

Ponadto pacjent i jego rodzina spotkają się z pracownikiem socjalnym lub psychologiem w celu omówienia wpływu przeszczepu na zdrowie emocjonalne i psychiczne. Doradca finansowy może pomóc w uzyskaniu zgody na refundację zabiegu z ubezpieczenia oraz rozwiązaniu innych problemów natury finansowej.

Czego się spodziewać podczas hospitalizacji?

Pacjenci poddawani przeszczepowi zwykle pozostają w szpitalu przez co najmniej 4–6 tygodni, a nawet dłużej. Dziecko przebywa w tym czasie na specjalnym oddziale szpitala przeznaczonym dla pacjentów po przeszczepach oraz innych pacjentów częściowo lub całkowicie pozbawionych odporności. Na oddziale transplantologicznym obowiązują inne zasady kontroli zakażeń niż w pozostałych obszarach szpitala.

Co świadczy o pomyślnym przyjęciu się przeszczepu?

Lekarze przeprowadzają różne badania krwi w celu potwierdzenia, że w organizmie są wytwarzane nowe komórki krwi (doszło do zasiedlenia). Po przeszczepie od dziecka codziennie pobiera się krew w celu wykonania badań w laboratorium. Lekarze analizują krew pod kątem liczby krwinek czerwonych, krwinek białych i płytek krwi wytwarzanych w organizmie. Krew jest analizowana codziennie, dzięki czemu lekarze i pacjent mogą śledzić postępy przyjmowania się przeszczepu. Ponieważ każdy organizm jest inny, do zasiedlenia może dojść po upływie różnego czasu od zabiegu. Zwykle proces ten trwa od dwóch tygodni do miesiąca. W pierwszej kolejności dochodzi do zasiedlenia krwinek białych, następnie krwinek czerwonych i na koniec płytek krwi. W okresie zasiedlania pacjenci mogą wymagać transfuzji z krwinek czerwonych i płytek krwi, aby utrzymać poziom tych komórek w bezpiecznym zakresie.

Inną metodą, która pomaga lekarzom w ocenie efektywności działania nowych komórek macierzystych i sprawdzeniu, czy nastąpiła remisja nowotworu, jest aspiracja szpiku kostnego (pobranie niewielkiej próbki szpiku kostnego za pomocą igły w celu zbadania jej pod mikroskopem).

Opieka nad dzieckiem po wypisaniu ze szpitala

Po opuszczeniu oddziału transplantologicznego układ odpornościowy dziecka jest nadal osłabiony i mniej zdolny do zwalczania zakażeń. Niektóre zakażenia mogą zagrażać życiu. Po wypisie dziecko wymaga pomocy opiekuna w domu do momentu, aż układ odpornościowy wznowi normalne działanie, co może trwać od kilku miesięcy do roku.