Utrata włosów

Utrata włosów (łysienie) jest często spotykanym działaniem niepożądanym niektórych terapii onkologicznych, w tym chemioterapii i radioterapii. Komórki odpowiedzialne za wzrost włosów namnażają się w szybkim tempie, przez co mogą być narażone na uszkodzenie podczas terapii mających na celu zniszczenie komórek nowotworowych. Dzieje się tak, ponieważ wiele terapii onkologicznych jest skierowanych przeciwko komórkom podlegającym szybkim podziałom i wzrostowi, takim jak komórki nowotworowe i komórki w mieszku włosowym.

Ryzyko utraty włosów oraz moment, w którym do tego dochodzi, różnią się w zależności od metody leczenia i danego pacjenta. Utrata włosów towarzysząca chemioterapii oraz podawaniu innych leków przeciwnowotworowych jest zazwyczaj tymczasowa, a włosy odrastają po zakończeniu leczenia. Jednak u części pacjentów mogą zajść trwałe zmiany związane ze wzrostem włosów oraz ich teksturą lub wyglądem, co dotyczy zwłaszcza radioterapii.

Utrata włosów może być źródłem wielu obaw i stresu u dzieci i nastolatków zmagających się z chorobą nowotworową. Zespół opiekujący się pacjentem pomaga rodzinom, udzielając informacji o tym, które z metod leczenia mogą spowodować utratę włosów i czego należy się spodziewać.

Utrata włosów po chemioterapii

Nie wszystkie leki cytostatyczne powodują utratę włosów. Niektóre leki wiążą się z bardzo wysokim ryzykiem utraty włosów. Inne leki nie powodują tego działania niepożądanego tak często lub włosy nie wypadają całkowicie. Moment, w którym dochodzi do utraty włosów, oraz to, jak dużo włosów wypadnie, zależy od rodzaju, dawki i harmonogramu chemioterapii.

Utrata włosów jest często najbardziej widoczna z przodu głowy, gdzie włosy są nieco rzadsze. U niektórych pacjentów dochodzi do całkowitego wyłysienia. U innych włosy mogą się jedynie przerzedzić lub łysienie może mieć postać plackowatą. Ponieważ leki cytostatyczne krążą po całym ciele, utrata włosów może również obejmować brwi, rzęsy i owłosienie na ciele.

U wielu pacjentów włosy zaczynają wypadać 2–4 tygodni po rozpoczęciu chemioterapii. Włosy mogą wypadać w kępkach lub stopniowo się przerzedzać. Po zakończeniu chemioterapii włosy zaczynają odrastać. Nowe włosy mogą być widoczne dopiero po upływie 2–3 miesięcy. Mogą one mieć inną teksturę, szczególnie na początku. U niektórych pacjentów po chemioterapii odrośnięte włosy mogą być bardziej kręcone.

Dlaczego chemioterapia powoduje utratę włosów?

Włosy wyrastają spod powierzchni skóry. Każdy włos przechodzi przez pełny cykl rozwojowy, od aktywnego wzrostu do wypadnięcia. Chemioterapia może powodować uszkodzenie komórek odpowiedzialnych za wzrost włosów, znajdujących się u podstawy mieszka włosowego, z którego wyrasta włos. Skutkiem tego może być wypadanie włosów oraz zahamowanie wzrostu nowych włosów.

Które z leków przeciwnowotworowych powodują utratę włosów?

Utrata włosów jest często spotykanym działaniem niepożądanym części leków przeciwnowotworowych, w tym niektórych leków stosowanych w chemioterapii i terapii celowanej. Prawdopodobieństwo wypadnięcia włosów oraz to, ile ich wypadnie, zależy od danego leku. Aby lepiej poznać ryzyko utraty włosów związane z zaleconym schematem przyjmowania danego leku, rodziny powinny się skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.

Odwiedź stronę z listą leków, aby dowiedzieć się więcej o działaniach niepożądanych.

Ryzyko utraty włosów podczas chemioterapii zależy m.in. od następujących czynników:

• Dawki chemioterapii – wyższe dawki chemioterapii zwiększają ryzyko utraty włosów.
• Metody (drogi) podawania – leki cytostatyczne podawane dożylnie wiążą się z większym ryzykiem w porównaniu z chemioterapią doustną.
• Częstotliwości podawania leków cytostatycznych – pacjenci poddawani chemioterapii w cyklach 2–3 tygodniowych mogą być narażeni na utratę włosów w stopniu większym niż w przypadku tygodniowych schematów chemioterapii.
• Stosowania terapii jednolekowej lub skojarzonej – chemioterapia skojarzona (wielolekowa) często zwiększa ryzyko utraty włosów.
• Inne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko utraty włosów podczas chemioterapii, obejmują:
  • Poprzednio odbytą chemioterapię
  • Radioterapię w obszarze głowy
  • Chorobę „przeszczep przeciwko gospodarzowi” (GVHD)

Utrata włosów po radioterapii

Pacjenci poddawani radioterapii są zazwyczaj narażeni na utratę włosów w obszarze objętym leczeniem. Nasilenie zjawiska wypadania włosów po radioterapii zależy od wielkości leczonego obszaru oraz dawki promieniowania. U niektórych pacjentów dochodzi do całkowitej utraty włosów w leczonym obszarze, a u innych włosy mogą się jedynie przerzedzić. Utrata włosów w wyniku radioterapii może być w niektórych przypadkach trwała, zwłaszcza jeśli stosowano wysokie dawki promieniowania. Po odrośnięciu włosy mogą być rzadsze lub mieć inną teksturę. Zwykle włosy odrastają po upływie 3–6 miesięcy od zakończenia radioterapii.

Radzenie sobie z utratą włosów: wskazówki dla rodzin

Utrata włosów może być jednym z najbardziej przygnębiających działań niepożądanych leczenia onkologicznego. Brak włosów jest widoczną oznaką przypominającą o chorobie. W przypadku dzieci i nastolatków, które próbują dalej „normalnie” funkcjonować wśród rówieśników, utrata włosów może mieć duży wpływ na samopoczucie i jakość życia. Zespół opiekujący się pacjentem obejmujący dziecięcych psychoonkologów klinicznych, pracowników socjalnych i psychologów może pomóc w przygotowaniu rodzin do tego wydarzenia i udostępnić odpowiednie materiały. Pomocne może być również wysłuchanie historii innych rodzin dzielących się własnymi doświadczeniami.

Wskazówki dotyczące okresu przed rozpoczęciem leczenia / przed utratą włosów

• Omówienie działań niepożądanych z zespołem opiekującym się pacjentem. Rozmowa z zespołem opiekującym się pacjentem może pomóc w przygotowaniu się na działania niepożądane, w tym utratę włosów. Nie zawsze da się przewidzieć, czy dojdzie do utraty włosów, lecz zespół opiekujący się pacjentem najlepiej wie, przy których metodach leczenia utrata włosów jest bardziej prawdopodobna.
• Wcześniejsze przygotowania. Do utraty włosów może dojść nagle lub proces ten może przebiegać stopniowo. Początkową reakcją może być zaskoczenie i strach, nawet jeśli pacjent się spodziewał, że do tego dojdzie. Włosy mogą zacząć wypadać pod prysznicem lub pojawią się na poduszce albo szczotce. Dziecięcy psychoonkolog kliniczny może pomóc rodzinom w przygotowaniu dziecka na to doświadczenie, objaśniając cały proces językiem odpowiednim do wieku pacjenta.
• Opracowanie planu działania po wypadnięciu włosów. Niektórzy pacjenci obcinają włosy na krótko lub golą głowę jeszcze przed wypadnięciem włosów. Inni pacjenci po prostu czekają na to, co się zdarzy. Dla niektórych jest to czas na zrobienie sobie szalonej fryzury lub ufarbowanie włosów na nietypowy kolor. Pamiętaj jednak, aby skonsultować się z zespołem opiekującym się pacjentem przed użyciem farby do włosów lub innego produktu chemicznego. Należy też wziąć pod uwagę, że farby mogą powodować uszkodzenie struktury włosów i przyczyniać się do ich wypadania.
• Rozważenie możliwości związanych z nakryciami głowy. Wzięcie pod uwagę noszenia nakryć głowy, takich jak czapki, chusty czy peruki, jeszcze przed wypadnięciem włosów może się okazać pomocne. Wybranie się na zakupy w celu dobrania nakryć głowy może dać niektórym pacjentom poczucie kontroli i wyboru. Pacjenta warto zachęcać do kierowania się osobistym stylem i komfortem. Dostępny jest szereg opcji, które pozwalają na wyrażenie osobowości i podkreślenie płci oraz sprzyjają podejmowaniu interakcji społecznych. Nakrycia głowy i peruki są dostępne w rozmiarach i stylach dostosowanych do potrzeb dzieci.

Wskazówki dotyczące okresu leczenia / utraty włosów

• Traktuj włosy z delikatnością. Do mycia włosów i skóry głowy stosuj łagodny szampon, na przykład produkt przeznaczony dla dzieci. Myj włosy delikatnie, unikając nadmiernego tarcia. Susz włosy, przykładając do nich ręcznik. Nie myj włosów codziennie. Szczotkuj włosy delikatnie, używając szczotki z miękkim włosiem lub grzebienia z szeroko rozstawionymi zębami. Zachowaj ostrożność przy używaniu akcesoriów do włosów, które mogą się zaplątać we włosy lub powodować ich ciągnięcie.
• Chroń skórę. Skóra, która wcześniej była osłonięta przez włosy, jest bardzo wrażliwa. Skóra głowy może być zaczerwieniona, a także może się łuszczyć i być bolesna w dotyku. Postępuj zgodnie z otrzymanymi od zespołu opiekującego się pacjentem zaleceniami w zakresie pielęgnacji i ochrony skóry, zwłaszcza po radioterapii. Chroń skórę przed słońcem, ograniczając czas spędzany na zewnątrz, nosząc czapkę i stosując produkty ochrony przeciwsłonecznej.
• Porozmawiaj z dzieckiem o tym, jak radzić sobie z trudnymi pytaniami i sytuacjami. Utrata włosów może być szczególnie trudna dla dzieci, które wracają do szkoły i innych aktywności życia społecznego. Pomóż dziecku w zastanowieniu się, jak reagować na pytania, dziwne spojrzenia, a nawet przykre uwagi i dokuczanie ze strony innych osób. W większości przypadków ludźmi kieruje zwykła ciekawość. Z wyprzedzeniem przygotuj i poćwicz z dzieckiem strategie reagowania w takich sytuacjach, dzięki czemu będzie się ono czuło mniej niezręcznie, gdy już do nich dojdzie. Zachęcaj dziecko lub nastolatka do pozostawania sobą i niepozwolenia, aby kwestie wyglądu zewnętrznego były przeszkodą w robieniu rzeczy, które sprawiają mu radość.

Wskazówki dotyczące okresu po zakończeniu leczenia / odrastania włosów

• Nadal traktuj włosy i skórę głowy delikatnie. Chroń skórę głowy przed słońcem w okresie wyrastania włosów.
• Przed zafarbowaniem włosów lub użyciem produktów chemicznych poczekaj, aż włosy trochę podrosną.
• Nie stosuj preparatów witaminowych, suplementów ani nakładanych na skórę głowy produktów przyspieszających wzrost włosów bez uprzedniej konsultacji z lekarzem.
• Poszukaj fryzjera, który ma doświadczenie w stylizacji fryzur u pacjentów onkologicznych i może udzielić wskazówek przydatnych w okresie odrastania włosów.

Każdy pacjent radzi sobie z utratą włosów na własny sposób. Rozwiązania pomocne u jednej osoby u kogoś innego mogą się nie sprawdzić. Na przykład przyjaciele i członkowie rodziny pacjenta mogą wpaść na pomysł ogolenia własnej głowy w akcie solidarności z pacjentem. Niektórym pacjentom pozwala to się poczuć mniej osamotnionym. Jednak u innych takie działanie może jeszcze bardziej pogorszyć samopoczucie. Dla niektórych pacjentów widok członków rodziny lub przyjaciół bez włosów stanowi kolejne przypomnienie o chorobie i utrudnia próbę utrzymania „normalności” w codziennym życiu. Najlepszym rozwiązaniem dla rodziny i przyjaciół jest bezpośrednie zapytanie pacjenta o to, w jaki sposób najlepiej go wspierać.

Pacjenci często miewają lepsze i gorsze okresy w radzeniu sobie z utratą włosów. Różne życiowe wydarzenia, momenty zażenowania, stosowanie nakryć głowy lub po prostu długi proces obejmujący utratę włosów i ich odrastanie mogą być dla pacjenta źródłem nowych wyzwań i emocji. Uczucia i emocje, takie jak frustracja, niepokój, świadomość własnego ciała, smutek i gniew, są częste i mogą się pojawić na każdym etapie tego procesu. Rozmowa z zaufaną bliską osobą, zwłaszcza jeśli jest to inny pacjent lub osoba wyleczona z nowotworu, może być źródłem wsparcia psychicznego. Radzenie sobie z utratą włosów jest procesem. Jeśli negatywne emocje nasilają się lub utrudniają wykonywanie codziennych aktywności, warto o tym porozmawiać z zespołem opiekującym się pacjentem. Można skorzystać z wielu dostępnych sposobów wsparcia, w tym z pomocy specjalisty zajmującego się zdrowiem psychicznym.

Często zadawane pytania dotyczące utraty włosów w przebiegu choroby nowotworowej

Czy po chemioterapii stracę włosy? To zależy. W przypadku niektórych leków stosowanych w chemioterapii bardzo często dochodzi do utraty włosów. Jednak chemioterapia nie zawsze musi oznaczać utratę włosów. U niektórych pacjentów włosy mogą nie wypaść. U innych tylko się przerzedzą. Niektóre rodzaje chemioterapii wiążą się z utratą wszystkich włosów, w tym brwi, rzęs i owłosienia na ciele. Ryzyko utraty włosów i sposób ich wypadania zależy od konkretnego rodzaju leku cytostatycznego i jego dawki.

Kiedy wypadną mi włosy po chemioterapii? Zwykle włosy zaczynają wypadać po upływie 2–3 tygodni od rozpoczęcia chemioterapii. Do utraty włosów może dojść wcześniej lub później, co jest zależne od harmonogramu chemioterapii.

Czy po chemioterapii moje włosy odrosną? Utrata włosów spowodowana chemioterapią jest zazwyczaj tymczasowa. Jednak od momentu zakończenia leczenia do pojawienia się pierwszych nowych włosów może minąć trochę czasu. U większości pacjentów odrastanie włosów zaczyna być widoczne po upływie 2–3 miesięcy od zakończenia chemioterapii. Nowe włosy mogą przypominać „meszek”, jednak po pewnym czasie cykl rozwojowy włosów powróci do normy i włosy się zagęszczą. Osiągnięcie pełnej gęstości włosów może zająć 6–12 miesięcy. W przypadku dzieci, które miały długie włosy, konieczne może być wytłumaczenie im przez rodziców, że zapuszczenie włosów do poprzedniej długości może trwać bardzo długo. Średnie tempo wzrostu włosów wynosi około 15 cm na rok.

Czy po radioterapii stracę włosy? Utrata włosów po radioterapii zazwyczaj ogranicza się do obszarów ciała, które są poddawane leczeniu. Pacjenci, u których radioterapia dotyczy części ciała innych niż głowa, nie tracą włosów na głowie, chyba że jednocześnie przyjmują leki cytostatyczne lub inne leki powodujące wypadanie włosów.

Czy mogę zapobiec utracie włosów podczas chemioterapii? Aktualnie nie jest znany bezpieczny i skuteczny sposób zapobiegania utracie włosów u dzieci poddawanych chemioterapii. U dorosłych pacjentów onkologicznych wykazano pewne korzyści w zakresie zapobiegania utracie włosów związane ze stosowaniem czepków do schładzania skóry głowy. Jednak dane z badań są ograniczone i nie zgromadzono wystarczającej ilości informacji dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności stosowania tej metody u dzieci. Dowiedz się więcej o wykorzystaniu czepków chłodzących u pacjentów onkologicznych, klikając łącze do artykułu poniżej.

Źródła dodatkowych informacji o utracie włosów