Nudności i wymioty podczas chemioterapii

Nudności i wymioty należą do często spotykanych działań niepożądanych związanych z chorobą nowotworową i leczeniem onkologicznym. Objawy te występują w różnym nasileniu – od łagodnego po ciężkie. Mogą wystąpić jeszcze przed leczeniem, w czasie jego trwania i po jego zakończeniu. Według relacji pacjentów z nowotworami wieku dziecięcego i ich rodzin nudności są często uznawane za jedno z najbardziej dokuczliwych działań niepożądanych. 

Jeśli nie podejmie się kroków przeciwdziałających nudnościom i wymiotom, będą one miały negatywny wpływ na jakość życia dziecka. Mogą one obniżać samopoczucie emocjonalne oraz zaburzać realizację planu leczenia i codzienne aktywności. Objawy te mogą również prowadzić do niedożywienia, spadku masy ciała i innych powikłań zdrowotnych.

Dla większości dzieci chorujących na nowotwory są dostępne możliwości łagodzenia nudności i wymiotów. Obejmują one leki, zmiany w diecie oraz strategie radzenia sobie z dyskomfortem, takie jak głębokie oddychanie i odwracanie uwagi. Pomocne mogą być również terapie uzupełniające, takie jak akupunktura, aromaterapia i hipnoza.

Nudności

Nudnościami określamy stan, gdy dana osoba czuje się niedobrze lub odczuwa dyskomfort towarzyszący potrzebie zwymiotowania. Nudności wiążą się zwykle z nieprzyjemnymi odczuciami w gardle lub żołądku. Inne wrażenia, jakie mogą się pojawić w związku z nudnościami, to zawroty głowy, problemy z połykaniem, pocenie się, odczucie zimna lub uderzenia gorąca.

Wymioty

Wymioty mają miejsce w momencie, gdy dochodzi do skurczu mięśni i wypchnięcia w górę zawartości żołądka, która wydostaje się na zewnątrz ciała przez jamę ustną. Typowymi przyczynami nudności i wymiotów są choroby, w tym choroba lokomocyjna, oraz działania niepożądane leków.

Podczas leczenia onkologicznego można się również spotkać z terminem „torsje”. Torsje to inne określenie wymiotów. W leczeniu nudności i wymiotów wykorzystuje się leki przeciwwymiotne.

Nudności i wymioty są ze sobą powiązane, jednak można doświadczać tylko jednej z tych dolegliwości jednocześnie.

Przyczyny nudności i wymiotów podczas choroby nowotworowej

Główną przyczyną nudności u dzieci z nowotworami jest chemioterapia. Niemniej jednak również radioterapia i niektóre leki poza cytostatykami mogą wywoływać nudności. U niektórych dzieci nudności mogą wynikać z samej choroby nowotworowej lub z innych problemów zdrowotnych. U dzieci z nowotworami mózgu może występować wodogłowie, czyli nagromadzenie płynu w mózgu. Zwiększone ciśnienie w głowie może powodować ucisk na nerwy i tym samym wywoływać wymioty.

Typowe przyczyny nudności i wymiotów u dzieci z nowotworami obejmują:

• Chemioterapię
• Stosowanie innych leków, w tym antybiotyków, opioidów i leków przeciwpadaczkowych
• Radioterapię
• Choroba nowotworowa, zwłaszcza guzy rozwijające się w mózgu lub układzie trawiennym
• Zaburzenia żołądka i przewodu pokarmowego
• Problemy z uchem wewnętrznym
• Problemy hormonalne
• Gorączkę i zakażenie
• Stres i niepokój
• Ból
• Wcześniej występujące wymioty

Nudności i wymioty towarzyszące chemioterapii

Związek między nudnościami i wymiotami a chemioterapią nie jest w pełni wyjaśniony. Wiadomo jednak, że chemioterapia może powodować uwolnienie określonych przekaźników biochemicznych, które regulują procesy związane z odczuwaniem nudności i wymiotami. Niektóre leki przeciwwymiotne oddziałują na te substancje chemiczne, blokując przesyłanie sygnałów.

Nudności mogą wystąpić na pewnym etapie leczenia nawet u 70% dzieci poddawanych chemioterapii. Nasilenie objawów waha się od łagodnego rozstroju żołądka do ostrych wymiotów. Wyróżnia się trzy postacie nudności i wymiotów związanych z chemioterapią:

• Postać ostrą: objawy występują w ciągu pierwszych 24 godzin od chemioterapii. Zwykle objawy pojawiają się 1–2 godziny po podaniu leków cytostatycznych i zaczynają ustępować po kolejnych 4–6 godzinach.
• Postać opóźnioną: objawy pojawiają się po upływie 24 godzin. Zazwyczaj największe nasilenie wymiotów w postaci opóźnionej przypada w okresie od 48 do 72 godzin po chemioterapii. W ciągu kolejnych kilku dni objawy zaczynają ustępować.
• Postać antycypacyjną: objawy mogą się pojawić jeszcze przed chemioterapią. Nudności i wymioty w postaci antycypacyjnej są wywoływane przez czynniki, które dana osoba kojarzy z chemioterapią. Jest to wyuczona reakcja organizmu. Najczęściej występuje u pacjentów, którzy doświadczyli ciężkich nudności i wymiotów podczas wcześniejszych sesji leczenia.

W przypadku niektórych leków cytostatycznych prawdopodobieństwo wystąpienia nudności i wymiotów jest większe. Leki te można zaklasyfikować do grup w oparciu o to, jak bardzo prawdopodobne jest wystąpienie objawów po ich podaniu:

• Wysokie ryzyko nudności i wymiotów: ryzyko na poziomie powyżej 90%
• Umiarkowane ryzyko nudności i wymiotów: ryzyko na poziomie 30–90%
• Niskie ryzyko nudności i wymiotów: ryzyko na poziomie 10–30%
• Minimalne ryzyko nudności i wymiotów: ryzyko na poziomie poniżej 10%

Grupy te określają prawdopodobieństwo wystąpienia objawów, jeśli nie zostaną podane leki przeciwwymiotne. Dzieci poddawane chemioterapii, która wiąże się z wysokim lub umiarkowanym ryzykiem wymiotów, zwykle otrzymują leki przeciwdziałające nudnościom i wymiotom jeszcze przed wystąpieniem tych objawów.

Dowiedz się od członka zespołu opiekującego się pacjentem, do jakiej kategorii należą leki, które będą podawane Twojemu dziecku. Jeśli są powiązane z wysokim ryzykiem wystąpienia objawów działań niepożądanych, zapytaj o sposoby ich łagodzenia.

Sposoby leczenia nudności i wymiotów u dzieci

Istnieje kilka sposobów łagodzenia nudności i wymiotów podczas leczenia onkologicznego. Aby zapewnić dziecku jak najlepszą ochronę przed tymi objawami, należy współpracować z zespołem opiekującym się pacjentem.

Leki przeciwdziałające nudnościom

W profilaktyce i leczeniu nudności oraz wymiotów mogą być stosowane leki przeciwdziałające tym objawom (leki przeciwwymiotne). Leki często stosowane u pacjentów z nowotworami wieku dziecięcego obejmują:

• Ondansetron (Zofran®)
• Granisetron (Kytril®)
• Lorazepam (Ativan®)
• Difenhydraminę (Benadryl®)
• Deksametazon (Decadron®, Dexamethasone Intensol®, Dexpak®)
• Aprepitant (Emend®)
• Metoklopramid (Reglan®)
• Olanzapina (Zyprexa®)
• Skopolamina (Transderm Scop®)

U niektórych osób stosuje się kombinację leków. Wiele leków stosowanych w celu łagodzenia nudności i wymiotów ma również inne zastosowania. Zapytaj lekarza lub farmaceutę o zastosowanie i instrukcje podawania każdego leku, który przyjmuje Twoje dziecko.

Lekarze przepisują leki przeciwwymiotne w oparciu o schemat chemioterapii, wiek dziecka, rodzaj nowotworu i inne czynniki. Niektórym osobom może zostać przepisany lek, który przyjmuje się przed rozpoczęciem chemioterapii. Leki przeciwwymiotne są również przepisywane doraźnie w zależności od objawów. Rozmowa z zespołem opiekującym się pacjentem na temat objawów jest niezwykle istotna, ponieważ umożliwia wdrożenie najlepszego możliwego sposobu łagodzenia wszelkich działań niepożądanych.

Zmiany w diecie łagodzące nudności

Niektóre pokarmy i zapachy mogą nasilać nudności. Podczas leczenia onkologicznego u wielu osób dochodzi do utraty apetytu. Apetyt i preferencje żywieniowe dziecka mogą ulec zmianie. Znalezienie optymalnych rozwiązań może zająć nieco czasu. Poniżej podano wybrane wskazówki ogólne:

• Jedzenie małych przekąsek i małych porcji posiłków.
• Powolne jedzenie i picie.
• Unikanie łączenia napojów z posiłkami.
• Oferowanie dziecku suchych produktów spożywczych bez wyrazistego smaku, takich jak krakersy lub sucharki.
• Unikanie pokarmów ostrych, kwaśnych i ciężkostrawnych.
• Jedzenie w miejscu wolnym od intensywnych zapachów.
• Zapewnienie dziecku swobody w wyborze rodzaju spożywanych pokarmów i czasu posiłków.

Poznaj więcej wskazówek dotyczących żywienia u pacjentów cierpiących na nudności i wymioty.

Dietetyk jest ważnym członkiem zespołu opiekującego się pacjentem. Ten specjalista może pomóc dzieciom zmagającym się z nudnościami i wymiotami. Dietetyk zapewnia wsparcie przy rozwiązywaniu problemów z żywieniem w chorobie. Jeśli u dziecka występują ciężkie nudności i wymioty, może być konieczne założenie sondy pokarmowej (umożliwiającej żywienie dojelitowe) lub podawanie składników odżywczych drogą dożylną (żywienie pozajelitowe). Procedury te są ważne, ponieważ umożliwiają zapewnienie dziecku odpowiedniego odżywienia i nawodnienia. Dowiedz się więcej o żywieniu w czasie leczenia nowotworu wieku dziecięcego.

Inne sposoby łagodzenia nudności i wymiotów

Istnieje szereg strategii i terapii uzupełniających, które mogą być pomocne w walce z nudnościami i wymiotami. Należą do nich:

• Psychoterapia
• Biofeedback
• Głębokie oddychanie i inne techniki relaksacji
• Hipnoza
• Akupunktura lub akupresura
• Aromaterapia
• Przyjmowanie suplementów ziołowych, na przykład preparatów na bazie imbiru
• Techniki odwracania uwagi (granie w gry wideo, zajęcia plastyczne, słuchanie muzyki)
• Ćwiczenia fizyczne

Przed wypróbowaniem jakiejkolwiek terapii uzupełniającej należy zasięgnąć opinii członka zespołu opiekującego się pacjentem w celu upewnienia się, że jest ona bezpieczna. Członek zespołu opiekującego się pacjentem może również pomóc w doborze najbardziej odpowiednich metod łagodzenia objawów.

Wskazówki dla rodzin

Porozmawiaj z członkiem zespołu opiekującego się pacjentem na temat nudności i wymiotów. Są dostępne leki i inne strategie, które mogą być pomocne w łagodzeniu tych objawów.

Prowadź dziennik objawów. Notuj w nim, kiedy wystąpiły nudności oraz co powodowało ich nasilenie, a co złagodzenie. Zapisuj również informacje o wszelkich innych objawach, takich jak ból, utrata apetytu, biegunka lub zaparcia. Dzięki temu Ty oraz zespół opiekujący się pacjentem będziecie mogli lepiej zrozumieć charakterystykę objawów u dziecka i przygotować odpowiedni plan przeciwdziałania im.

• Jeśli dziecko ma problemy z przyjmowaniem pokarmów lub płynów, poinformuj o tym zespół opiekujący się pacjentem. Może być wymagane wdrożenie żywienia wspomagającego lub dożylne podawanie płynów.
• Nie proponuj dziecku jego ulubionych pokarmów, gdy odczuwa nudności. Istnieje ryzyko, że dziecko skojarzy je ze złym samopoczuciem.
• Pomocne może być życie gumy, ssanie cukierka lub kostki lodu albo zjedzenie lodów na patyku. 
• Nie zaleca się leżenia po posiłkach.
• Dopilnuj, aby po każdych wymiotach dziecko przepłukało jamę ustną. Kwas żołądkowy może wywołać podrażnienie śluzówki jamy ustnej oraz próchnicę zębów.
• Przestrzegaj instrukcji dotyczących dawkowania leków przeciwwymiotnych. Upewnij się, że dysponujesz odpowiednim zapasem leków wydawanych na receptę.