Owrzodzenia w jamie ustnej i gardle

Owrzodzenia w jamie ustnej i gardle są często spotykanym działaniem niepożądanym leczenia onkologicznego u dzieci. Nazwą medyczną tego stanu jest zapalenie błony śluzowej.

Na czym polega zapalenie błony śluzowej?

W przebiegu zapalenia błony śluzowej dochodzi do obrzęku błony śluzowej, która jest wilgotną warstwą wewnętrzną wyściełającą niektóre narządy, czemu zwykle towarzyszy pojawienie się bolesnych owrzodzeń.

Zapalenie błony śluzowej może wystąpić w obrębie każdego odcinka przewodu pokarmowego, w tym w:

• Jamie ustnej
• Gardle (przełyku)
• Żołądku
• Jelitach
• Odbycie

Zapalenie błony śluzowej może się rozwinąć nawet u ponad 50% pacjentów z nowotworami wieku dziecięcego. Po wykonaniu u pacjenta przeszczepu komórek macierzystych (określanego również jako przeszczep szpiku kostnego lub przeszczep krwiotwórczych komórek macierzystych) to działanie niepożądane może wystąpić w ponad 75% przypadków.

Na czym polega zapalenie błony śluzowej jamy ustnej?

Ten rodzaj zapalenia błony śluzowej jest związany z obecnością owrzodzeń w jamie ustnej i gardle. Są one szczególnie problematyczne, ponieważ:

• Powodują ból i dyskomfort
• Utrudniają pacjentowi przyjmowanie pokarmów i płynów
• Narażają pacjenta na wyższe ryzyko zakażenia
• Wymagają wprowadzenia zmian w planie leczenia pacjenta

Sposoby radzenia sobie z owrzodzeniami w jamie ustnej i gardle mogą obejmować:

• Profilaktykę
• Leczenie mające na celu złagodzenie bólu i dyskomfortu
• Leczenie zakażeń
• Żywienie wspomagające

Przyczyny powstawania owrzodzeń w jamie ustnej i gardle

Czynniki zwiększające prawdopodobieństwo pojawienia się owrzodzeń w jamie ustnej i gardle pacjenta obejmują:

• Chemioterapię wysokodawkową
• Przeszczep komórek macierzystych, ze względu na chemioterapię wysokodawkową poprzedzającą przeszczep
• Radioterapię głowy i szyi
• Neutropenię
• Niewłaściwą higienę jamy ustnej
• Zły stan uzębienia

Oznaki i objawy owrzodzeń w jamie ustnej i gardle

W razie zaobserwowania oznak i objawów pacjenci lub członkowie ich rodzin powinni zgłosić ten fakt zespołowi opiekującemu się pacjentem.

Oznaki i objawy te obejmują:

• Dolegliwości bólowe w obrębie warg, jamy ustnej lub gardła
• Problemy z przełykaniem
• Ból w klatce piersiowej towarzyszący przełykaniu
• Zwiększenie ilości wydzieliny (ślinotok) z jamy ustnej lub gardła
• Białe ranki (owrzodzenia) w jamie ustnej lub gardle
• Krwawienie z dziąseł
• Temperatura ciała powyżej 38,0°C (100,4°F)
  

Diagnozowanie owrzodzeń w jamie ustnej i gardle

Zespół opiekujący się pacjentem diagnozuje owrzodzenia w jamie ustnej i gardle na podstawie:

• Badania fizykalnego jamy ustnej i gardła
• Zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości bólowych oraz trudności z jedzeniem i piciem

Zespół opiekujący się pacjentem ocenia stopień (w skali 1–4) zapalenia błony śluzowej jamy ustnej w oparciu o nasilenie objawów. Określenie stopnia pomaga w doborze leczenia. Stopnie 3–4 odpowiadają ciężkiej postaci zapalenia. W takich przypadkach istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań.

Zapobieganie owrzodzeniom w jamie ustnej i gardle

W niektórych przypadkach nie można zapobiec wystąpieniu owrzodzeń w jamie ustnej i gardle. Niemniej jednak pacjenci mogą podjąć kroki, które umożliwiają złagodzenie nasilenia objawów.

• Badanie stomatologiczne – jeśli jest to możliwe, dziecko powinno odbyć badanie stomatologiczne przed rozpoczęciem leczenia. Pamiętaj o konieczności poinformowania stomatologa o chorobie nowotworowej dziecka. Przed leczeniem może być wymagane zdjęcie aparatu ortodontycznego.
• Codzienna higiena jamy ustnej – postępuj zgodnie z otrzymanymi od zespołu opiekującego się pacjentem instrukcjami w zakresie higieny jamy ustnej, nawet jeśli czynności te sprawiają dziecku ból.
  • Myj zęby delikatnie, korzystając ze szczoteczki do zębów z miękkim włosiem. Mycie zębów szczoteczką może doprowadzić do krwawienia dziąseł, co umożliwia szkodliwym bakteriom przedostanie się do krwiobiegu. Jeśli mycie zębów szczoteczką nie jest możliwe, zapytaj zespół opiekujący się pacjentem o możliwość stosowania wacików lub gąbek do higieny jamy ustnej.
  • Stosuj wyłącznie płyny do płukania jamy ustnej zalecane przez zespół opiekujący się pacjentem. Płyny do płukania o właściwościach przeciwbakteryjnych, takie jak chlorheksydyna, umożliwiają usuwanie bakterii z jamy ustnej.
  • Nitkowanie zębów może nie być możliwe. O możliwość nitkowania należy zapytać zespół opiekujący się pacjentem. Podczas tej czynności może dojść do uszkodzenia tkanki i krwawienia, co może skutkować zakażeniem.
  • Dietetyk może zalecić przejście na początku chemioterapii na dietę płynną lub półpłynną, aby ograniczyć ryzyko urazów w jamie ustnej.
    • Pokarmy łatwe do przeżucia i połknięcia
    • Pokarmy o gładkiej, jednolitej konsystencji
    • Pokarmy nieostre
    • Pokarmy i napoje o odczynie innym niż kwasowy
    • Pokarmy i napoje o umiarkowanej temperaturze (ani za ciepłe, ani za zimne)
    • Napoje inne niż gazowane
• Zapobieganie suchości w ustach – zespół opiekujący się pacjentem może zasugerować stosowanie metod, które zapobiegają uczuciu suchości w ustach. Metody mogą obejmować:
  • Picie dużej ilości płynów
  • Stosowanie substytutu śliny lub płynu do płukania jamy ustnej
  • Ssanie cukierków lub żucie gumy bez cukru
• Pielęgnacja ust – stosowanie nawilżających preparatów do ust, zaleconych przez zespół opiekujący się pacjentem.
• Terapia lodem – ssanie kostek lodu przed chemioterapią i w krótkich przerwach między kolejnymi sesjami może spowolnić proces tworzenia się owrzodzeń w jamie ustnej. Proces ten jest określany jako krioterapia w leczeniu owrzodzeń jamy ustnej.
• Palifermina – u pacjentów poddawanych autologicznemu przeszczepowi komórek macierzystych lekarze mogą czasami zalecić podawanie leku o nazwie palifermina.

Trwają badania nad wykorzystaniem terapii laserem niskoenergetycznym jako metody profilaktyki i leczenia.

W terapii tej światło jest wykorzystywane do:

• Stymulacji odbudowy tkanki
• Łagodzenia stanu zapalnego
• Zmniejszania obrzęku
• Łagodzenia bólu

Leczenie owrzodzeń w jamie ustnej

Leczenie jest ukierunkowane na łagodzenie bólu, zwalczanie zakażeń oraz zapewnianie pacjentowi niezbędnych składników odżywczych.

Leczenie bólu

Metody leczenia bólu zależą od objawów występujących u pacjenta.

Mogą one obejmować:

• Płukanki lub płyny do płukania jamy ustnej o właściwościach leczniczych – zespół opiekujący się pacjentem może zalecić stosowanie określonych płukanek lub płynów do płukania jamy ustnej o właściwościach leczniczych (określanych potocznie angielskim terminem „magic mouthwash”). Mają one działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe.
• Żele do stosowania miejscowego – są to żele łagodzące dyskomfort zalecane przez zespół opiekujący się pacjentem. 

Inne metody leczenia mogą obejmować podawanie różnych rodzajów leków przeciwbólowych. Zespół opiekujący się pacjentem może również zasugerować stosowanie innych niż leki przeciwbólowe technik łagodzenia bólu.

Żywienie wspomagające

Przy problemach z przyjmowaniem pokarmów i płynów może dojść do odwodnienia lub niedożywienia pacjenta.

W takich przypadkach konieczne może być wdrożenie żywienia przez sondę pokarmową lub całkowitego żywienia pozajelitowego (TPN).

Leczenie zakażeń

Owrzodzenia w jamie ustnej i gardle są miejscem umożliwiającym przedostawanie się drobnoustrojów do wnętrza ciała, co może skutkować zakażeniem.

Leczenie zakażenia może obejmować podawanie leków przeciwzapalnych. Zespół opiekujący się pacjentem może w takim przypadku współpracować z innymi specjalistami w celu określenia optymalnego planu leczenia zakażenia.